روش شناسی مدح و مذمت شخصیت ها در نهج البلاغه

وقتی امام علی (علیه السلام) زمام حکومت و هدایت امت را به عهده گرفتند، پیوسته بر اعمال و رفتار کارگزاران نظارت می کردند و چنین نبود که بعد از به دست گرفتن امور، مورد مواخذه و باز خواست قرار نگیرند. چنانچه خطا یا کوتاهی و کاستی از طرف کارگزاران مشاهده می شد یا به اطلاع امام علی (علیه السلام) می رسید؛ آنان را مورد توبیخ و سرزنش قرار می دادند؛ چنانکه از اشخاصی که وظائفشان را به درستی انجام می دادند و در گفتار و کردار خود همواره بر اساس حق و حقیقت، قدم بر می داشتند، ستایش و قدردانی می کردند و آنها را به عنوان الگو به همگان معرفی می نمودند. با این همه، افراد مورد مدح یا مذمت امام علی (علیه السلام) همواره از کارگزاران نبودند؛ بلکه گاهی شخص مذمت شده جزء مخالفان و معاندان به شمار می رفت، یا جزء یاوران و دوست داران شمرده می شد، گاهی مخاطب سخن، گروهی خاص از افراد بودند یا افرادی که در سالهای قبل می زیستند به عنوان عبرت گیری افراد، معرفی می شد. با مطالعه نهج البلاغه موارد بسیار زیادی از مدح و ذم، توسط امام علی (علیه السلام) دیده می شود که با بررسی و دسته بندی آن ها، می توان روش های متنوعی را شناخت. از این رو در این پایان نامه به روش شناسی مدح و مذمت شخصیتها در نهج البلاغه می پردازیم و از مباحثی نظیر: مبانی مدح و مذمت شخصیتها در نهج البلاغه سخن گفته شده است؛ مبانی ائی همچون: اعتقاد به تربیت پذیری انسان یا اعتقاد به کارائی امر به معروف و نهی از منکر در تنبه آفرینی. پس از آن در فصلی دیگر درباره عوامل و شاخصه های موثر در مدح و مذمت شخصیتها در نهج البلاغه، سخن رفته است. برخی از این عوامل موثر در مدح اشخاص عبارتند از: زهد و ساده زیستی، شجاعت، امانت داری، لیاقت و شایستگی. مهمترین عوامل اثر گذار در مذمت اشخاص نیز عبارتند از: گمراهی ، دنیا طلبی، خیانت، و ستم. آنگاه در فصلی دیگر درباره روشهائی که امام علی (علیه السلام) در ستایش یا نکوهش افراد، استفاده می کردند سخن گفته ایم؛ روشهائی همچون: استفاده از فنون بلاغت، دعا و طلب آمرزش از خداوند، در مدح اشخاص بکار می روند و استفهام، مجادله احسن، تهدید، تحقیر، ضرب المثل، نفرین، در مذمت اشخاص، استفاده می شوند. نگاهی به پیامدها و دستاوردهای مدح و مذمت اشخاص در نهج البلاغه نیز به عنوان آخرین فصل از فصول این پایان نامه، مورد بررسی قرار گرفته است، و در ضمن آن به نتایجی از قبیل: تنبه آفرینی، ترویج اعتدال و میانه روی، اشاره شده است.